De kunst van het fotograferen ~ deel 1

In de introductie van deze reeks werd een opsomming getoond van de aspecten die van invloed zijn op (de kwaliteit) van fotografie. In dit artikel worden twee van deze aspecten besproken.

Een van de belangrijkere aspecten van fotograferen is de wijze waarop je je onderwerp in beeld brengt. Dit is op zich niets nieuws - ditzelfde ‘probleem’ was onderwerp van veel studie bij de meester-schilders. Hoe zorg je er nu voor dat de blik van de kijker van je foto meteen naar de plek toegaat waar je die wilt hebben - op je hoofdonderwerp, en waar daarna?

Dat is een goede vraag en die ga ik bespreken in dit artikel.

Dat je onderwerp goed te identificeren is, is van groot belang. Je wilt immers niet dat je onderwerp niet te vinden is en dat de kijker zijn interesse verliest. Wat je ook niet wilt, is dat de kijker je onderwerp vindt, maar dat de blik daarna eigenlijk direct weer het ‘beeld verlaat’.

De dood van Marat door Jacques-Louis David uit 1793 is een ander mooi voorbeeld van een goede onderwerp/achtergrond relatie; Marat (licht onderwerp) wordt immers tegen een donkere achtergrond geplaatst. Er zijn overigens een behoorlijk aantal andere compositionele technieken te vinden in dit schilderij waardoor hij zeker nog een aantal keren voorbij zal komen in deze serie artikelen.

Het is natuurlijk relatief eenvoudig om ervoor te zorgen dat de onderwerp/achtergrond relatie goed is wanneer je schildert, je hebt toch ‘alle tijd’. onderwerp/achtergrond relatie is echter een van de meest eenvoudige technieken om jezelf aan te leren om te gebruiken in je fotografie. Een van mijn favoriete fotografen, Herni Cartier-Bresson, was een meester-fotograaf die deze techniek in vrijwel iedere foto die hij maakte toepaste. Hiervan zijn legio voorbeelden, maar ik zal er hier 3 heel bekende laten zien.

In alle foto’s zie je dat Bresson zijn onderwerpen duidelijk tegen de achtergrond laat afsteken. Hierdoor kom je niet om het onderwerp van de foto heen. Bresson stond erom bekend dat hij zijn scene’s opzocht, een compositie bepaalde en dan wachtte totdat er een onderwerp in zijn beeld zou komen. Hierdoor had hij maximale controle over de uiteindelijke resultaten van zijn foto’s.

Magnum

Henri Cartier-Bresson startte samen met Robert Capa, George Rodger and David “Chim” Seymourin in 1947 Magnum foto’s, het meest befaamde fotoagentschap ter wereld. Alleen de meest gerenommeerde fotografen werden gevraagd onderdeel te worden van dit agentschap. Veel van de foto’s die je in hun portfolio kunt vinden, laten de technieken zien die in deze reeks worden behandeld. Wanneer je het boek Magnum - Contact Sheets doorbladert, zie je al snel dat ook deze meester-fotografen héél veel foto’s maakten en daaruit de beste selecteerden. De vraag die dan heel interessant wordt is, op basis van welke criteria selecteerden deze fotografen dan de beste foto(’s) uit de geschoten serie? Een van de criteria is dat er een goede onderwerp/achtergrond relatie moet zijn.

Ik kan hier talloze schilderijen en foto’s laten zien, maar beperk je niet tot dit artikel en zoek zelf eens via bijvoorbeeld Google op 'figure to ground'. Je krijg dan een mooie reeks voorbeelden van foto’s en schilderijen met een sterke onderwerp/achtergrond relatie.

Gestalt theorie

Dit principe van een goede onderwerp/achtergrond relatie is al veel langer bekend zoals zichtbaar is in de twee voorbeelden die ik hierboven gaf. In de Gestalt theorie wordt deze techniek vanuit het psychologische perspectief wetenschappelijk benaderd en beschreven. De wetmatigheid die ze beschrijven die hier specifiek betrekking op heeft, is de figure-to-ground relatie (onderwerp/achtergrond).

Kort samengevat komt het er ongeveer op neer dat het menselijke brein de neiging heeft beelden te groeperen en te simplificeren. Het is voortdurend op zoek naar duidelijk herkenbare punten en interessepunten. Het probeert orde te scheppen in de chaos van prikkels om ons heen, we proberen te structureren en harmonie te creëeren.

Een leuk voorbeeld van deze wetmatigheid is de ‘Rubin vaas’ hiernaast. Zie je een vaas of zie je 2 gezichten? Dit is een uitstekend voorbeeld van een situatie waarbij de grenzen van deze wetmatigheid worden opgezocht.

In de kleurenvariant is het eenvoudig(er) om de vaas te zien; hij wordt afgebeeld op een witte achtergrond. Maar als de afbeelding wordt omgezet in zwart-wit, dan verandert de onderwerp/achtergrond relatie drastisch - de gezichten zijn ineens beter zichtbaar!

Je ziet het al, de wijze waarop we kijken naar zaken wordt enerzijds beïnvloed door wat we gewend zijn (we lezen bijvoorbeeld zwarte letters op een witte ondergrond, niet andersom) en anderzijds door hoe we in elkaar zitten.

Helder, maar hoe gebruik ik dit?

Je zult het voor het overgrote deel al herleid hebben uit alle informatie die je tot dusver hebt gelezen. Het is van belang dat je onderwerp ‘afsteekt’ tegen de achtergrond.

Je kunt op verschillende manieren een goede onderwerp/achtergrond relatie tot stand brengen in je foto. Vaak zal het neerkomen op een combinatie van de genoemde methoden:

- Contrast (licht-donker relatie)

- Scherptediepte (scherp onderwerp op een onscherpe achtergrond)

- Kleurcontrast (kleurtheorie komt later in deze reeks artikelen aan bod)

Het onderdeel met het meeste contrast (area of greatest contrast)

Aan het begin van het artikel kwam het al even naar voren.

Hoe zorg je er nu voor dat de blik van de kijker van je foto meteen naar de plek toegaat waar je die wilt hebben - op je hoofdonderwerp, en waar daarna?

Je hebt je onderwerp in beeld gebracht met een goede onderwerp/achtergrond relatie maar wat nu? Misschien niets, dat hangt helemaal af van je intentie en je onderwerp. Maar als je wilt dat er balans en dynamiek in je compositie is te vinden en je de blik van de kijker zo lang mogelijk vast wilt houden, zul je meerdere onderwerpen tegelijk opnemen in je compositie (balans en dynamiek komen op een later moment in deze serie aan bod).

Het eerste deel van dit artikel beschrijft dat je een goede onderwerp/achtergrond relatie tot stand moet brengen. Je hoofdonderwerp is ook meteen het onderdeel met het meeste contrast. Het volgende onderwerp waar je wilt dat de blik van de kijker naar toe gaat, is het onderwerp met iets minder contrast, enz.

Je kunt het bijna zien als een opsommingslijst op volgorde van prioriteit.

Een mooi voorbeeld van het gebruik hiervan is Judith onthoofdt Holofernes door Caravaggio (1598-1599) hiernaast. Judith bevindt zich in de eerste plaats in het gedeelte van de ‘scene’ met het meeste licht. Daarnaast draagt ze een wit hemd op een donkere achtergrond (onderwerp/achtergrond relatie) en in combinatie met de schaduwen op haar gezicht wordt ze daarmee het onderdeel met het meeste contrast, het hoofdonderwerp.

De blik van de kijker wordt vervolgens met behulp van de blik van Judith, via haar armen (allen “pointing devices”) naar een ander belangrijke ontwerp in het schilderij geleid, Holofernes. Daarna wordt de blik via de rechterarm en daarna linkerarm van Holofernes weer teruggeleid naar Judith en haar ‘medeplichtige’.

Zoals je ziet wordt door Caravaggio op een heel slimme manier gebruik gemaakt van onder meer contrast om je blik de foto in te laten komen via Judith en vervolgens door zijn schilderij heen te leiden.

Een ander mooi voorbeeld van het gebruik van deze techniek ligt wat dichter bij huis; Onderbreking van de muziek door Johannes Vermeer (ca 1660).

Het door het raam invallende licht doet de shawl van het meisje oplichten en deze steekt fel af tegen de donkere kleding van haar muziekleraar. Dat gecombineerd met de rode kleur van haar jas/mantel (en niet te vergeten haar directe blik naar de kijker) zorgt ervoor dat zij het onderdeel met het meeste contrast is - en daarmee het hoofdonderwerp van dit schilderij.

En ook in dit schilderij wordt de blik van de kijker weer op meesterlijke wijze rondgeleid: Gezicht meisje - muziekleraar - bladmuziek 1 (via blik muziekleraar, daarna ook via de handen van beide) - raam - rugleuning stoel & verlicht voorwerp op tafel - bladmuziek 2.

Een andere route door het schilderij heen; gezicht meisje - jas/mantel - bladmuziek 1 (via handen meisje en muziekleraar en blik muziekleraar) - rugleuning stoel - raam (dat ook meteen de uitgang is).

Een door de schildermeesters veel gebruikte techniek was dus contrast. Het hoofdonderwerp kreeg het hoogste contrast, daarna de andere onderwerpen in volgorde van belangrijkheid een bepaalde hoeveelheid contrast.

Recap

In dit artikel heb ik twee technieken besproken die je kunt gebruiken om de aandacht van je publiek op een bepaald onderdeel van je foto te richten. Technieken die hun nut bewezen hebben bij de meesterschilders en ook door fotograferen goed gebruikt kunnen worden.

De uitdaging is om de opgedane kennis te gebruiken en te oefenen…, want oefening baart immers kunst! Tijd om deze relatief abstracte kennis om te zetten in praktisch toepasbare handelingen! Ik zou zeggen, ga er op uit en zoek 1) een onderwerp dat (goed) afsteekt tegen z’n achtergrond. Lukt je dat goed, is de volgende stap 2) een hoofdonderwerp te vinden met een mooie onderwerp/achtergrond relatie en ondersteunende beeldelementen. Probeer daarbij rekening te houden met je standpunt en je perspectief (bijvoorbeeld door om je hoofdonderwerp heen te lopen en door je knieën te gaan). Plaats je hoofdonderwerp in het gebied met het meeste contrast. Het onderwerp hoeft uiteraard niet van een Pulitzer-niveau te zijn… Het gaat erom dat je er even mee bezig bent geweest waardoor het op een gegeven moment als het ware een tweede natuur wordt om de scene zo te beoordelen. Succes!

Als je vragen hebt of je ervaring wilt delen, laat dan een comment achter!