De kunst van het fotograferen ~ deel 4

Dynamische symmetrie

Dit artikel is het introductieartikel over dynamische symmetrie. Dit is een techniek die vrijwel uitsluitend gehanteerd werd door schilders en tekenaars, maar sinds het medium fotografie tot leven kwam ook daar werd herkend en beoefend.

Als ik dynamische symmetrie mag proberen samen te vatten, dan zou ik dit op de volgende manier doen:

Dynamische symmetrie is een van de meest bepalende technieken om tot een gebalanceerde en aansprekende verdeling van beeldelementen (en de verhoudingen daartussen) in een beeldkader te komen.

Wanneer deze techniek gecombineerd wordt met de eerder beschreven technieken in de eerste artikelen uit deze serie, dan geeft dit een kwaliteitsimpuls aan je fotografie. In verband met de vele aspecten van dit onderwerp, splits ik dit onderwerp binnen de serie "De kunst van het fotograferen" in een aantal subartikelen uiteen. Subartikelen zullen de komende tijd verschijnen als deel 4.1, deel 4.2 enzovoorts.

Waarom dynamische symmetrie?

We hebben toch al voldoende technieken? We hebben toch al de "Regel van derden", "Leidende lijnen", de "Regel van ongelijke aantallen" en wat dies meer zij? Wat hebben we nog meer nodig?

Dit is slechts een greep uit alle technieken die een beeld geeft van de meest gehoorde en gebruikte technieken in de fotografie.

Maar zijn deze technieken afdoende? Zijn deze technieken echt relevant of leiden ze juist af van wat echt belangrijk is? Zoals altijd is het aan jezelf om deze vragen te beantwoorden.

Ik hoop dat dit artikel het begin is van een zoektocht die je fotografie beter zal maken en je helpt een goede beslissing te nemen.

Wat is dynamische symmetrie

Dynamische symmetrie is, kort gezegd, het gebruik van zogenaamde "root rectangles".

De vertaling naar het Nederlands, wortel rechthoeken, is correct, maar loopt niet lekker. Ik kies daarom voor de term "basisvorm" omdat dit het gebruik en doel beter uitdrukt. Wanneer ik het dus heb over een basisvorm, dan heeft dat betrekking op wat je in de Engelse literatuur terugvindt als "root rectangle".

Een basisvorm is in essentie een vierkant of een rechthoek. Het is een armatuur met daarin een verdeling van lijnen en vlakken die gebruikt worden om balans en dynamiek te creëren in een beeldkader.

Mogelijk heb inmiddels de conclusie getrokken dat er een groot verschil bestaat in de snelheid van met medium fotografie ten opzichte van het medium schilderen of tekenen. Dat is een goede conclusie. Er bestaat ook een groot verschil. Dit is daarom ook het punt waarop ik een onderscheid wil maken tussen compositie als een intuïtieve vaardigheid versus compositie als een aangeleerde vaardigheid.

De serie "De kunst van het fotograferen" is in essentie gebaseerd op het uitgangspunt dat compositionele technieken zijn aan te leren en niet iets zijn waarmee je bent geboren of niet. Het is geen intuïtie. Althans, de in deze serie artikelen getoonde technieken worden na veel oefening een tweede natuur. Als dit de definitie is van intuïtie, dan wordt na verloop van tijd het gebruik van deze technieken vanzelf intuïtie.

Wanneer je schildert of tekent, dan heb je natuurlijk alle tijd van de wereld om rustig je basisvorm te tekenen en je werk te ontwikkelen. Het is zelfs mogelijk om tijdens dat proces je basisvorm en je verhouding nog te herzien. Dit is uiteraard niet in dezelfde mate mogelijk wanneer je fotografeert. Niet in dezelfde mate omdat je natuurlijk alle tijd kunt nemen in de volgende soorten fotografie (lees onderwerpen) om je compositie te optimaliseren:

Oefenen met dynamische symmetrie

De basisveronderstelling van dynamische symmetrie is dat je een bepaalde basisvorm gebruikt waarmee je tot een indeling van je beeldkader komt. Iedere basisvorm heeft een eigen verhouding. In de schilder- en tekenkunst kies je doorgaans op voorhand een canvas (of papier) van bepaalde afmetingen. De keuze wordt bepaald door het idee dat je hebt bij het onderwerp en de schetsen die je als voorbereiding op het echte werk hebt gemaakt.

Bij het medium fotografie is dit anders. Het formaat van je sensor dicteert in essentie je basisvorm. Voor APS-C en full frame camera's geldt dan dat er sprake is van een basisvorm met een armatuur van 1.5 (of een root 1.5 rectangle in de Engels literatuur).

Er zijn 2 manieren waarop je kunt oefenen met het indelen van je composities met behulp van dynamische symmetrie:

Print (of teken) de 1.5 basisvorm op een doorzichtig stukje kunststof en plak deze op het LCD schermpje van je camera*
Analyseer foto's van fotografen die deze techniek gebruiken met behulp van dynamische symmetrie. Je hoeft je overigens niet te beperken tot alleen fotografen. Dynamische symmetrie wordt namelijk al eeuwen lang gebruikt door bijvoorbeeld schilders. Afbeeldingen van werken van bekende schilders en andere artiesten zijn vrij beschikbaar via internet en lenen zich uitstekend voor het analyseren van de gebruikte technieken. Het zal je verbazen hoeveel van hen van deze technieken gebruik maakten.

Beide methoden sorteren, op termijn, ervaring op het gebied van de indeling van je beeldkader. Na verloop van tijd zul je de indeling van je beeldkader anders gaan benaderen op basis van de ervaringen die je hebt opgedaan met aan de ene kant het fotograferen met een eigen gemaakte basisvorm op de LCD van je camera en aan de andere kant met het bestuderen van werken die deze technieken als uitgangspunt hebben genomen.

* Deze grids worden belangeloos ter beschikking gesteld door Jim Cowman, de eigenaar van dynamicsymmetryart.com. Klik hier om de grids te downloaden.

Op naar het volgende artikel

Wanneer je veel gebruik maakt van een van de genoemde "mainstream" technieken, zul je al snel ontdekken dat er bepaalde onbalans ontstaat in je foto's. Wanneer je bijvoorbeeld je hoofdonderwerp op een snijvlak van de "Regel van derden" plaatst, maar je brengt de compositie niet in balans door op een ander punt in de compositie een ondersteunend beeldelement te plaatsen, dan resulteert dit in een ongebalanceerde foto. Ongebalanceerd betekent zoveel als dat de foto, voor wat betreft het gevoel, de neiging heeft naar de kant te hellen waar je je hoofdonderwerp hebt geplaatst; er is onvoldoende verdeling van de aandacht in het beeldkader. En als je je afvraagt waarom je geen onderwerpen in het midden van je beeldkader 'mag' plaatsen... dat is ook onzin en arbitrair. Het plaatsen van een onderwerp in het midden van je foto is geen enkel probleem.

Wellicht vraag je je nu af hoe je moet weten waar je dan wél een onderwerp zou moeten plaatsen in het beeldkader? Daar komt de basisvorm goed van pas. In combinatie met de analyse/het bestuderen van werken van bijvoorbeeld schilders, zie je al snel op welke wijze deze meesters het beeldkader indeelden en daarmee voor een gebalanceerde compositie zorgden.

Een heel bekend fotograaf (maar zeker niet de enige) die gebruik maakte van dynamische symmetrie voor de indeling van zijn beeldkader, was Henri Cartier-Bresson. In de komende artikelen zal ik een aantal van zijn foto's bespreken waarin gebruikt gemaakt wordt van de 1.5 basisvorm (root 1.5 rectangle).

Het volgende artikel zal zich richten op de analyse van een aantal bekende foto's en werken van schilders op basis van dynamische symmetrie. Op deze wijze krijg je alvast een indruk van de potentie van deze techniek.

Als je in de tussentijd verder wilt lezen over dit onderwerp en je schuwt het Engels niet, dan adviseer ik je te beginnen met het (gedigitaliseerde) boek "The Art of Composition" van Michel Jacobs.

Als je op de afbeelding van het boek hiernaast klikt, wordt het vanaf DropBox als PDF gedownload.

Er zijn twee edities uitgegeven van dit boek; een in 1926 en een in 1956. De editie waarnaar wordt gelinkt is van 1956. Dit boek legt op heel toegankelijke wijze uit wat dynamische symmetrie is, hoe het wordt gebruikt in reclame, design, schilderkunst en fotografie en hoe je het zelf eenvoudig kunt toepassen. Het verdient de aanbeveling dit boek eerst door te nemen alvorens je verder te verdiepen in het onderwerp. De essentie van de inhoud van dit boek zal in de komende serie artikelen over dit onderwerp ook aan bod komen.

Bas Wind fotografie